Atopowe zapalenie skóry (AZS) – przyczyny, objawy, leczenie

Sucha, swędząca i podrażniona skóra to nie tylko problem estetyczny. Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba zapalna, która wpływa na komfort życia. Czym dokładnie jest, co pomaga na AZS i jakie są jego objawy?

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry, która najczęściej rozwija się już we wczesnym dzieciństwie, ale może również wystąpić u dorosłych. AZS ma podłoże immunologiczne i często współwystępuje z innymi chorobami atopowymi, takimi jak astma czy alergiczny nieżyt nosa. Schorzenie charakteryzuje się świądem, suchością skóry i okresowymi zaostrzeniami, które znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie.

Skóra osób z AZS jest wyraźnie przesuszona, szorstka i podatna na podrażnienia. W okresach zaostrzeń pojawiają się czerwone plamy, grudki, pęknięcia i złuszczanie naskórka. Typowe są również ślady drapania oraz pogrubienie skóry w miejscach długo trwającego stanu zapalnego. Zmiany często występują symetrycznie, np. na zgięciach łokci, kolan, szyi czy twarzy.

Egzema to pojęcie szersze, obejmujące różne typy zapalnych zmian skórnych, m.in. wywołanych przez kontakt z alergenami, substancjami drażniącymi lub czynniki wewnętrzne. Atopowe zapalenie skóry jest jednym z rodzajów egzemy, ale nie każda egzema to AZS.

Atopowe zapalenie skóry to choroba o złożonym podłożu. Za jej rozwój odpowiadają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Układ odpornościowy osób z AZS reaguje nadmiernie na bodźce, które u innych nie wywołują żadnych objawów. Prowadzi to do przewlekłego stanu zapalnego i uszkodzenia bariery ochronnej skóry.

Czy AZS jest dziedziczne? Skłonność do AZS może być dziedziczona. Jeśli jedno z rodziców choruje na AZS, ryzyko u dziecka wzrasta, a przy chorobie obojga rodziców jeszcze bardziej.

Skąd się bierze atopowe zapalenie skóry? Oprócz genów ważną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenia powietrza, niska wilgotność, stres, infekcje, alergeny wziewne i pokarmowe czy nieprawidłowa pielęgnacja skóry. Choroba może się zaostrzać pod wpływem nawet drobnych bodźców, np. detergentów lub potu.

Objawy atopowego zapalenia skóry mogą różnić się w zależności od wieku, nasilenia choroby i indywidualnej reakcji organizmu. U większości pacjentów występuje jednak typowy zestaw dolegliwości, które pojawiają się okresowo – z fazami remisji i zaostrzeń. Charakterystyczny jest przewlekły, uciążliwy  świąd oraz zmiany skórne, które mogą wpływać na jakość snu, koncentrację i codzienne funkcjonowanie. Do najczęstszych objawów AZS należą:

Gdzie najczęściej widoczne są zmiany?

U niemowląt na policzkach, czole i skórze głowy. U starszych dzieci i dorosłych głównie na zgięciach łokci, pod kolanami, na szyi, twarzy oraz dłoniach. Zmiany często pojawiają się symetrycznie.

Rozpoznanie AZS opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie lekarskim i ocenie wyglądu skóry. Nie istnieje jedno konkretne badanie, które potwierdza chorobę – diagnoza opiera się na obecności typowych objawów oraz wykluczeniu innych schorzeń dermatologicznych.

Pierwszym krokiem powinna być wizyta u dermatologa, który specjalizuje się w chorobach skóry. W przypadku dzieci zalecana jest również konsultacja z pediatrą, a jeśli AZS współwystępuje z alergiami, pomocny może być alergolog.

Jakie badania diagnostyczne mogą pomóc potwierdzić AZS?W niektórych przypadkach lekarz może zlecić badania dodatkowe, np. oznaczenie poziomu IgE (całkowite lub swoiste przeciwciała), testy alergiczne, badania mikrobiomu skóry lub wymazy w kierunku zakażeń bakteryjnych. Badania te służą głównie do oceny tła alergicznego i wykluczenia innych przyczyn zmian skórnych, np. grzybicy czy łuszczycy.

Leczenie atopowego zapalenia skóry wymaga kompleksowego podejścia – nie tylko stosowania odpowiednich leków, ale też dbałości o codzienną pielęgnację i unikanie czynników drażniących. Jak wyleczyć atopowe zapalenie skóry? Nie istnieje jedna skuteczna metoda, która całkowicie eliminuje chorobę, ale dzięki indywidualnie dobranej terapii można osiągnąć długotrwałą remisję i znacząco zmniejszyć nasilenie objawów.

Naturalne sposoby leczenia  AZS mogą wspierać, ale nie zastępują terapii zaleconej przez lekarza. Do domowych metod należą:

Zawsze warto skonsultować te metody z dermatologiem, zwłaszcza u dzieci i osób z zaawansowanym AZS.

W przypadku umiarkowanego lub ciężkiego AZS niezbędne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego. Najczęściej stosuje się miejscowe glikokortykosteroidy i inhibitory kalcyneuryny (np. takrolimus), które działają przeciwzapalnie i łagodzą świąd. W zaostrzeniach lekarz może czasowo włączyć leczenie ogólne, np. leki przeciwhistaminowe, a w trudniejszych przypadkach także immunosupresyjne lub biologiczne.

Podstawą leczenia AZS – niezależnie od stopnia nasilenia – jest codzienne stosowanie emolientów, czyli preparatów nawilżających i natłuszczających skórę. Pomagają one odbudować barierę ochronną, zmniejszają świąd i zapobiegają nawrotom zmian. Najlepsze efekty daje regularne stosowanie – najlepiej kilka razy dziennie, zwłaszcza po kąpieli.

W wybranych przypadkach, szczególnie przy trudno leczących się zmianach, stosuje się leczenie światłem, czyli fototerapię – najczęściej promieniowaniem UVB o wąskim spektrum. Zabiegi przeprowadza się pod nadzorem dermatologa, zwykle w seriach. Fototerapia może zmniejszyć stan zapalny i przedłużyć remisję.

U osób dorosłych z przewlekłą, nawrotową postacią AZS, które nie reagują wystarczająco na dotychczasowe leczenie lub występują u nich przeciwskazania do stosowania powszechnie stosowanych terapii, badania kliniczne są szansą na poprawę stanu zdrowia. Udział w badaniu klinicznym w kierunku AZS to dostępdo możliwości wypróbowania substancji, które nie są jeszcze dostępne w rutynowej praktyce. Pacjenci objęci są opieką specjalistów, otrzymują bezpłatną diagnostykę i monitorowanie stanu zdrowia  w ramach badania klinicznego, a także mają wpływ na rozwój przyszłych metod terapii.

Atopowe zapalenie skóry to choroba przewlekła, co oznacza, że nie da się jej całkowicie wyleczyć. Można jednak skutecznie kontrolować objawy i osiągnąć długie okresy remisji – czasem nawet na wiele lat. Czy atopowe zapalenie skóry mija? U niektórych dzieci objawy z wiekiem słabną lub całkowicie ustępują, ale u części pacjentów choroba może utrzymywać się przez całe życie, z okresami zaostrzeń.

Nie ma sposobu, który w 100% zapobiega rozwojowi AZS, ponieważ choroba ma silne podłoże genetyczne. Można jednak zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia lub opóźnić pierwsze objawy – szczególnie u dzieci z grup ryzyka – poprzez odpowiednią pielęgnację skóry od pierwszych miesięcy życia, unikanie czynników drażniących oraz wspieranie naturalnej bariery ochronnej skóry.

Sprawdź odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące AZS.

Nie, AZS nie jest chorobą zakaźną. Nie przenosi się przez kontakt skórny, dotyk, wspólne przedmioty ani drogą kropelkową. To schorzenie o podłożu immunologicznym i genetycznym.

AZS nie jest typową alergią, ale często współwystępuje z chorobami alergicznymi, takimi jak astma czy alergiczny nieżyt nosa. U części pacjentów objawy nasilają się pod wpływem alergenów, ale samo AZS nie jest reakcją uczuleniową w klasycznym sensie.

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła choroba skóry, której nie można wyleczyć całkowicie, ale da się ją skutecznie kontrolować. Ważne są codzienna pielęgnacja, unikanie czynników drażniących i regularna opieka dermatologiczna. Nowoczesne metody, w tym terapie biologiczne i badania kliniczne, dają realną szansę na poprawę jakości życia osób z AZS.

Źródła: