Wrzodziejące zapalenie jelita grubego — przyczyny, objawy, leczenie

Ból brzucha, krwiste biegunki i osłabienie mogą być objawami poważnej choroby zapalnej jelit. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to przewlekłe schorzenie, które wymaga wczesnej diagnozy i odpowiedniego leczenia. Jakie są aktualne metody terapii?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) to przewlekła choroba zapalna, która obejmuje błonę śluzową jelita grubego, najczęściej zaczynając się od odbytnicy i postępując w kierunku dalszych odcinków jelita. Przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. To jedno z dwóch głównych nieswoistych zapaleń jelit (obok choroby Leśniowskiego-Crohna). Choć przyczyna choroby nie jest w pełni poznana, wiadomo, że ma związek z nieprawidłową reakcją układu odpornościowego.

Wiele osób, usłyszawszy diagnozę, zastanawia się, czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego to rak. Nie, WZJG nie jest nowotworem. To przewlekły stan zapalny błony śluzowej jelita, który zwiększa ryzyko rozwoju raka jelita grubego – szczególnie u pacjentów z długim czasem trwania choroby (ponad 8–10 lat), rozległym zajęciem jelita lub historią dysplazji. Z tego powodu zaleca się regularne badania kontrolne (np. kolonoskopie z pobraniem wycinków), które umożliwiają wczesne wykrycie zmian przednowotworowych.

Choroba może mieć podłoże genetyczne, ale nie jest dziedziczona bezpośrednio. WZJG częściej występuje u osób, których bliscy krewni (rodzice, rodzeństwo) również zmagają się z nieswoistymi zapaleniami jelit. Ryzyko zachorowania wzrasta w rodzinach obciążonych takimi przypadkami, jednak wpływ mają także czynniki środowiskowe, immunologiczne i mikrobiota jelitowa.

U większości pacjentów wrzodziejące zapalenie jelita grubego nie skraca istotnie życia, jeśli choroba jest dobrze kontrolowana. Dzięki postępowi w diagnostyce i leczeniu długość życia osób z WZJG może być porównywalna do populacji ogólnej. Ważne jest jednak regularne leczenie, kontrolowanie stanu zapalnego oraz monitorowanie ewentualnych powikłań, w tym ryzyka nowotworowego.

Dokładna przyczyna wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie jest znana, ale wiadomo, że choroba rozwija się na skutek złożonego oddziaływania czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych. U osób predysponowanych układ odpornościowy reaguje nadmiernie na naturalne składniki flory bakteryjnej jelit, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego.

Do możliwych czynników ryzyka zalicza się:

Warto zaznaczyć, że WZJG nie jest chorobą zakaźną ani wywołaną przez jeden konkretny patogen.

Najczęstsze objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego to:

W okresach zaostrzeń mogą występować także gorączka, spadek masy ciała i osłabienie.

Jak rozpoznać wrzodziejące zapalenie jelita grubego? Diagnozę sugeruje obecność wymienionych objawów, utrzymujących się przez dłuższy czas, szczególnie jeśli pacjent obserwuje krew w stolcu. Pewne rozpoznanie stawia się na podstawie badań, m.in. kolonoskopii z pobraniem wycinków oraz badań laboratoryjnych wskazujących na stan zapalny.

Choć choroba dotyczy jelita grubego, może powodować również objawy poza układem pokarmowym. U części pacjentów rozwijają się:

Objawy pozajelitowe mogą pojawiać się niezależnie od aktywności choroby w jelicie i wymagają osobnej diagnostyki oraz leczenia.

Prawidłowa diagnostyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego opiera się na analizie objawów klinicznych, wynikach badań laboratoryjnych oraz badaniach obrazowych i endoskopowych. Celem jest potwierdzenie obecności stanu zapalnego w jelicie grubym, określenie jego zasięgu oraz wykluczenie innych możliwych przyczyn.

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest kolonoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Pozwala ona ocenić zmiany zapalne w śluzówce jelita oraz potwierdzić charakterystyczny obraz mikroskopowy.

Dodatkowo wykonuje się:

W przypadku podejrzenia WZJG pierwszym krokiem powinna być wizyta u lekarza rodzinnego, który zleci podstawowe badania i wystawi skierowanie do gastroenterologa. To właśnie gastroenterolog jest specjalistą zajmującym się chorobami przewodu pokarmowego i prowadzi diagnostykę oraz leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

W razie potrzeby do zespołu terapeutycznego mogą dołączyć także dietetyk, psycholog oraz chirurg — w ciężkich przypadkach wymagających interwencji operacyjnej.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroba przewlekła, której nie da się całkowicie wyleczyć w tradycyjnym sensie. Można jednak osiągnąć długotrwałą remisję i znacząco poprawić jakość życia pacjenta. Leczenie opiera się na farmakoterapii, wsparciu dietetycznym, a w niektórych przypadkach leczeniu operacyjnym.

Podstawą terapii są leki przeciwzapalne, które zmniejszają aktywność choroby i pomagają utrzymać remisję. Najczęściej stosuje się aminosalicylany (np. mesalazynę) w formie doustnej lub doodbytniczej. W fazach zaostrzeń mogą być konieczne glikokortykosteroidy – na krótki czas, ze względu na ryzyko działań niepożądanych.

W cięższych przypadkach stosuje się leki immunosupresyjne (np. azatioprynę) lub terapie biologiczne, takie jak przeciwciała anty-TNF, które precyzyjnie hamują stan zapalny. Dobór leków zależy od nasilenia objawów i reakcji pacjenta na wcześniejsze leczenie.

Chociaż dieta nie leczy samej choroby, ma ogromne znaczenie w łagodzeniu objawów i wspieraniu regeneracji jelit. Zalecana jest dieta lekkostrawna, uboga w błonnik nierozpuszczalny w okresach zaostrzeń oraz indywidualne podejście żywieniowe w remisji.

Ważne jest unikanie produktów nasilających objawy (np. ostre przyprawy, alkohol, nabiał – jeśli nietolerowany). Równie istotna jest odpowiednia podaż płynów, regularność posiłków i wsparcie dietetyka klinicznego.

U około 10–30% pacjentów konieczne może być leczenie operacyjne – najczęściej w przypadku ciężkich zaostrzeń, powikłań (np. perforacji jelita) lub braku skuteczności terapii farmakologicznej. Zabieg polega na całkowitym usunięciu jelita grubego (kolektomia). Choć brzmi to radykalnie, operacja może przynieść trwałą poprawę i uwolnienie od choroby.

Na świecie trwają badania nad tą chorobą, których celem jest skuteczniejsze leczenie schorzenia. W tym celu w wielu ośrodkach przeprowadza się badania kliniczne. Przykładem takiego miejsca w Polsce jest Penta Hospitals Polska. Prowadzi się tam program badań klinicznych dla osób z rozpoznanym wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Uczestnictwo w badaniach umożliwia dostęp do wczesnych faz nowych terapii, które dopiero mają być powszechnie udostępnione. Warunki programu obejmują opiekę specjalistów oraz bezpłatne badania diagnostyczne.

Wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie da się całkowicie wyleczyć, ale przy odpowiednim leczeniu można osiągnąć długotrwałą remisję i prowadzić normalne życie.

Samo WZJG rzadko prowadzi bezpośrednio do śmierci. Zagrożenie pojawia się głównie w przypadku ciężkich powikłań lub braku leczenia.

Nieleczone lub źle kontrolowane WZJG może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak perforacja jelita, masywne krwawienia, toksyczne rozdęcie okrężnicy czy zwiększone ryzyko raka jelita grubego. U części pacjentów rozwijają się również powikłania pozajelitowe — skórne, stawowe i okulistyczne.

Nie ma pewnej metody zapobiegania wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego, ponieważ jego dokładna przyczyna nie jest znana. Można jednak zmniejszyć ryzyko ciężkich zaostrzeń poprzez zdrową dietę, unikanie stresu, nieprzyjmowanie leków bez konsultacji z lekarzem i regularne badania kontrolne u osób z grupy ryzyka.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to poważna, ale możliwa do kontrolowania choroba przewodu pokarmowego. Wczesna diagnoza, właściwa terapia i regularna opieka gastroenterologiczna pozwalają wielu pacjentom żyć aktywnie mimo przewlekłego stanu zapalnego.

Źródła: